Normal olarak, oksijen ve karbondioksit değişimi problemsiz gerçekleşir. Fakat bazen, akciğerlerde kan damarlarında basınç, değişik nedenlerle normalin üstüne çıkar. Bu basınç artışı bir noktaya kadar problem oluşturmazken belli bir noktadan sonra oksijenlenmeyi bozar, hatta daha da ileride çok artan kan basıncı, kılcal damarlar içindeki kanı hava keselerine geçmeye zorlar; bu da hava keselerinin sıvı ile dolmasına sebep olur ve oksijenlenmeye engel olur, bu durum akciğer (pulmoner) ödemi olarak adlandırılır. Olaya zamanında müdahale edilmezse süratle ilerler, her geçen saniye sıvı ile dolan alveol sayısı artar ve bu alveoller sıvı ile dolduğu için gaz alışverişini yapamaz ve devre dışı kalır. Çok sayıda alveol devre dışı kalırsa yaşam mümkün olmaz: yani hasta bir yerde kendi kanı içinde boğulur.
Alveoller içinde sıvı birikimi başlamış: hayatı tehdit eden bir durum
Akciğer ödemi çoğunlukla kalp problemleri nedeniyle olur, ancak kalp dışında akciğer iltihabı (pnömoni), belli toksinlere veya ilaçlara maruz kalma, veya yüksek irtifa da nedenler arasındadır. Akciğer ödemi son derece acil bir durumdur ve anında müdahale gerektirir. Akciğer ödemi ölümcül olabilmesine rağmen eğer hızlı bir tedavi uygulanırsa sonuç sıklıkla iyidir.
Nedene bağlı olarak, akciğer ödem belirtileri aniden ortaya çıkabilir ya da haftalar veya aylar içinde yavaş yavaş gelişebilir.
Ani gelişen akciğer ödeminde belirti ve bulgular çoğunlukla oldukça ciddidir:
-
Aşırı nefes darlığı veya solunum güçlüğü
-
Boğulma hissi
-
Hırıltılı yada iç çekerek soluma
-
Kanlı olabilen, köpüklü balgamla birlikte öksürük
-
Aşırı terleme
-
Soluk ve nemli deri
-
Eğer neden koroner arter hastalığı ise, eşlik eden göğüs ağrısı
Daha yavaş ve zamanla gelişen belirti ve bulgular ise şunlardır:
-
Düz yatarken solunum zorluğu, oturunca rahatlama
-
Geceleri nefessiz kalma hissi ile uyanma
-
Fizik aktivite sırasında olağan dışı nefes darlığı
-
Akciğer ödeminin kalp yetmezliğinin (vücudunuzun ihtiyacına göre kalbinizin çok az kan pompalayabildiği bir durum) bir sonucu olarak gelişmesi durumunda ise; önemli kilo artışı
Akciğer ödem tedavi edilmediği takdirde ölümcüldür.
Nedenleri:
Bazı durumlarda kalp pompa görevini gereği şekilde yerine getiremez ve sol karıncık (ventrikül) akciğerlerden aldığı kanı yeterince pompalayamaz (sol kalp yetmezliği). Sonuç olarak, sol kulakçık (atrium) içinde basınç artar ve bu basınç artışı geriye yansıyarak akciğer toplardamarı (venleri) ve kapillerlerdeki basıncı artırır ve basınç yeteri kadar yüksekse kapiller duvarından hava keselerine sıvının itilmesine yol açar.
O halde hangi durumlar akciğer ödemine neden oluyor onları görelim;
1. Kalbe bağlı akciğer ödemi
Koroner arter hastalığı
Bu hastalıkta kalbimize kan sağlayan atardamarlar aterosklerozdan dolayı daralır. Daralan damarın tıkanması kalp krizi oluşturur ve bu durumda bu damar tarafından beslenen kalp kası hasar görür. Hasarın miktarına bağlı olarak da kalp, kasılma görevini yeterince yapamaz veya hiç yapamaz. Sonuç, hasarlanan kalp kasının olması gerektiği gibi kan pompalayamamasıdır. Kalbin kalan kısmı bunu telafi etmeye çalışsa da, bunu etkili olarak yapması güçtür veya ekstra iş yükü nedeniyle yorulur. Normal olarak, ventriküller her bir kasılmayla içerdikleri kanın yüzde 50-60’nı pompalarlar. Ancak pompalama işlevi zayıfladığında bu rakam %20-30’a kadar düşebilir. Bu durumda ileriye gönderilmesinde güçlük oluşan kanın geriye doğru basıncı yükselir ve içerisindeki sıvıyı kapiller duvarından hava keselerine geçmesine zorlayacak şekilde geriye akciğerlere doğru birikir.
Kardiyomiyopati
Kalp kasındaki problemler kardiyomiyopati olarak adlandırılır. Bazı durumlarda genetik geçiş görülse de, genellikle kardiyomiyopatinin bilinen bir nedeni yoktur. Daha az yaygın olan nedenler arasında infeksiyonlar (miyokarditler), alkol kullanımı, kokain veya bazı tür kemoterapi (kanser ilaçları) ilaçlarının toksik etkileri sayılabilir. Kardiyomiyopatiler çoğunlukla sol ventrikülün kasılma gücünü zayıflatır.
Kalp kapak hastalıkları
Kapak hastalıkları sıklıkla romatizmal kalp hastalığı sonucu gelişir ve kalbin sol tarafındaki mitral ve aort kapaklarını tutar. Mitral kapak hastalığı veya aort kapak hastalığında, kan akımını düzenleyen kapaklar ya yeterince açılmazlar (stenoz=darlık) veya tam kapanmazlar (yetmezlik). Her iki durumda da darlık veya yetmezlik önemli boyutlarda ise sol ventrikül veya sol atrium içindeki basınç yükselir. Artmış basınç sol atriuma ve sonrasında akciğerlerinizde sıvı toplanmasına yol açacak şekilde geriye yansır.
Yüksek kan basıncı (hipertansiyon)
Tedavi edilmemiş veya kontrol altında olmayan yüksek kan basıncı, sol ventrikül kas yapısında bir kalınlaşmaya yol açar ve koroner arter hastalığını hızlandırır. Ayrıca tedavisiz veya kontrolsüz hipertansiyon ileride kalp yetmezliğine neden olabilir.
2. Kalbe bağlı olmayan akciğer ödemi (ARDS: Adult respiratory distress syndrome)
Akciğer ödemi her zaman kalp hastalığı nedeniyle olmayabilir. Kalpten kaynaklanan nedenlerde sıvı, geriye doğru bir basınç artışından dolayı hava keselerine sızıyordu. Kalp ile ilgili olmayan ödemde ise sıvı, kapillerlerin daha geçirgen veya sızdırmaya eğilimli olmaları nedeniyle sızar. Nedenler:
-
Akciğer enfeksiyonları (pnömoni)
-
Belli toksinlere maruz kalma: zehirli hayvan ısırığı, klor, amonyak veya nitrojen dioksid solunması gibi
-
Ciddi allerjik reaksiyonlar (anaflaksi)
-
Bazı ilaçlara, belli yiyeceklere veya böcek sokmalarına karşı gelişen ciddi allerjik reaksiyonlar
-
Sigara: Çocuklar ve yaşlılar yangınlardan yada diğer sebeplerden kaynaklanan dumanın solunmasıyla ortaya çıkan akciğer hasarına karşı özellikle duyarlıdır. Sigara, hava keseleri ile kapillerler arasındaki zarı tahrip ederek sıvının akciğerlere geçişine yol açan kimyasalları içerir
-
Aşırı dozda alınan ilaçlar
-
Yüksek irtifa: Dağcılar ve yüksek irtifada yaşayan veya buralara seyahat edenler "yüksek irtifa akciğer ödemi” (HAPE) gelişme riskine sahiptirler. Bu durum genellikle 2500 metrenin üzerinde meydana gelir. Bu durum, yüksek irtifaya alışmadan yüksek irtifalarda egzersize başlayan kayakçıları da etkileyebilir. Baş ağrısı, uykusuzluk, sıvı birikmesi, öksürük ve nefes darlığı başlıca belirtilerdir. Uygun tedavi yapılmazsa, HAPE öldürücü olabilir
-
Diğer: Ciddi yaralanmalar (travma), sistemik infeksiyon (sepsis), şok, bazen büyük cerrahiler sonrasında. Belirtiler genellikle asıl hastalık veya travmadan 24-72 saat sonra ortaya çıkar
Ne zaman tıbbi yardıma başvurulmalıdır?
Ani akciğer ödemi hayati tehlikesi olan son derece ciddi bir durumdur. Aşağıdaki akut (yeni başlamış) belirti ve bulgulardan herhangi birine sahip bir hastanın derhal acil yardıma baş vurması gerekir:
-
Nefes darlığı veya boğulma hissi
-
Hışırtılı, hırıltılı, zorlu, iç çekerek soluma
-
Öksürükle birlikte pembe köpüklü balgam olması
-
Ciddi soğuk terleme
-
Baş dönmesi
-
Deride mavi-gri renk değişikliği
-
Kan basıncında ciddi düşme
Bu durumda hastaneye araç kullanarak gidilmemelidir. Bunun yerine 112 veya acil tıbbi yardım aranmalıdır.
Tanı ve Tedavisi:
Akciğer ödeminin tanısında şikayet ve muayene bulguları oldukça önemlidir. Akciğer röntgen filminin bulguları tanıda çok yardımcı olur. İlk müdahaleye (bazı ilaçlar, oksijen) bu verilere göre hemen başlanır.
Akciğer ödeminin tanısında akciğer röntgen filmleri (akciğer grafisi) oldukça yararlıdır. Sağ tarafta akciğer ödemli bir hastanın akciğer grafisini görüyoruz. Akciğerde biriken sıvılar, orta kısımdaki kalp gölgesinin iki tarafında beyaz lekeler halinde görünüyor. Kıyaslama için sol tarafta da normal bir akciğer grafisi var.
Durum biraz düzeldiği zaman nedeni araştırmaya yönelik tetkikler yapılır:
-
EKG
-
EKO
-
Kardiyak kateterizasyon: Diğer testler eğer akciğer ödem nedenini ortaya koymaz ise doktor akciğer kapiller basıncını ölçmek isteyebilir. Bu test sırasında küçük, ucunda balon bulunan bir kateter, kol veya kasık toplardamarından (ven) girilerek bir akciğer arterine yerleştirilir. Böylece kapiller basınç ölçülebilir. Kalbe bağlı akciğer ödeminde bu basınç değeri yüksektir.
Tedavi
-
Oksijen: Her türdeki akciğer ödem tedavisinde uygulanan ilk tedavidir. Genellikle oksijen bir nazal kanül (her bir burun deliğine oksijen veren plastik bir tüp ile) veya maske ile verilir. Bazen solunumun bir makine ile desteklenmesi gerekli olabilir.
-
Furosemid (lasix, desal): İdrar söktürücüdür. Kalbe bağlı akciğer ödemi vakalarında vücuttaki aşırı sıvıyı dışarı atar.
-
Morfin: Bu narkotik, yıllarca akciğer ödemi tedavisinin başlıca dayanağını oluşturmuştur, nefes darlığını ve eşlik eden sıkıntıyı azaltmak için kullanılabilir.
-
Kalbin yükünü azaltan ilaçlar: Bunlar, uç damarları genişleten ve sol ventrikül üzerindeki basınç yükünü azaltan ilaçlardır.
-
Kan basıncını ayarlayan ilaçlar: Akciğer ödemi yüksek kan basıncından oluşmuşsa, kontrol altına almak için ilaçlar verilecektir. Diğer taraftan eğer kan basıncı çok düşük ise, yükseltmeye yönelik ilaçların verilmesi gerekebilir.
Yüksek irtifa akciğer ödeminin (HAPE) tedavisi
Eğer yüksek irtifalara tırmanıyor veya seyahat ediyor iseniz ve HAPE’ye ait hafif belirtileriniz var ise bin iki bin metre kadar aşağıya inmek şikayetleriniz rahatlatacaktır. Oksijen de yararlıdır. Eğer şikayet ve belirtiler ciddi ise, inişte yardım gerekebilir. Bu durumda helikopter çoğu ciddi vakalar için gerekli olabilir.
Korunma
Akciğer ödemini önlemek zor olabilir. Ancak şu önlemler riski azaltmaya yardımcı olabilir:
-
Kalp damar hastalıklarını önleme
-
Tuz kısıtlanması: Eğer kalp hastalığınız var ise tuz alımının kısıtlanması özellikle önemlidir. Bozuk sol ventrikül fonksiyonuna sahip bazı insanlarda aşırı tuz (tuzlu tek bir yemek veya bir poşet cips bile yeterli olabilir) kalp yetmezliğini tetiklemek için yeterli olabilir. Eğer tuzu kesmekte zorlanıyorsanız, doktorunuzun kontrolü altında kısıtlı miktarda diyet tuzu kullanılabilir.
HAPE’den korunma
Eğer yüksek irtifaya çıkacak veya seyahat edecekseniz kendinizi bu iklime yavaşça alıştırınız. Çoğu uzman, eğer 2500 metreye ulaştıysanız bir günde 300-600 metreden daha fazla tırmanmayı önermemektedir. Bol su içmek de önemlidir. Daha yükseğe çıktıkça daha hızlı nefes alınır, bunun anlamı nefes ile akciğerlerden daha çok su kaybedilir. Son olarak fiziksel olarak kondisyonda olmak HAPE’yi mutlaka önlemez.
Bunlara Dikkat;
Kalp hastaları için aşağıdaki öneriler kardiyak akciğer ödemden iyileşmeyi hızlandıracak ve bir tekrarı önleyecektir:
-
Bir gecede en az 7 saat uyuyun. Eğer yorgun hissediyorsanız gündüzleri hafif bir uyku, kestirme yapınız. Tıbbi önerileri dinleyiniz. Doktorunuzun diyet ve egzersizi de içeren, altta yatan sağlık problemlerinin kontrol altına alınmasına yönelik önerilerine uyunuz.
-
Çoğu günde en az 30 dakika egzersiz yapmaya çalışınız.
-
Kahvaltıdan önce sabahları kendinizi tartınız. Eğer bir günde 1 kilodan fazla almış iseniz doktorunuzu arayınız.
-
Alkol tüketiminden kaçınınız.
-
Eğer kalbe bağlı olmayan akciğer ödemi geçirmiş iseniz akciğerlerinize daha fazla hasar vermemek için dikkat ediniz; olabildiğince bu duruma sebep olan ilaçlar, allerjenler veya yüksek irtifa gibi nedenlerden uzak durunuz.
Kaynak: Prof. Dr. Ahmet Alpman
http://www.ahmetalpman.com/defkonuoku.asp?id=2570&konuindex=110
